بیع شرط در فقه مذاهب اسلامی

بیع شرط عبارت است از اینکه بایع کالایی را بفروشد و برای خویش تا مدتی (معیّن) شرط خیار کند، به طوری که اگر بتواند ثمن را در این مدت مسترد دارد، مبیع را باز پس گیرد. این بیع به دلیل ساختمان حقوقی خاص و ویژگیهای منحصر به فرد، همواره مورد توجه خاص فقها (امامیه و اهل­ سنت) قرار داشته است؛ با این وجود، از حیث مفهوم شناسی و به ویژه حکم شناسی، در زمینه این تأسیس حقوقی، اختلافی قابل توجه به چشم می خورد، به گونه ای که فقهای امامیه به صحت چنین قراردادی اجماع دارند و آن را مملّک می دانند، منتها مالکیت مشتری نسبت به مبیع را متزلزل و غیرمستقر می شمارند. در مقابل، قاطبه فقهای اهل­ سنت، بیع شرط را از جهت صوری بودن باطل اعلام کرده و آن را مملّک نمی دانند. وجود چنین اختلافی، بازشناسی و بازپژوهی مبانی فقیهان امامیه و اهل­ سنت را ضرورت می بخشد. این نوشتار، ضمن بررسی این مسئله، در نهایت، تقسیم بیع شرط به حقیقی و صوری، و ترتب احکام خاص بر هریک را به عنوان وجه جمع اقوال فقیهان سیستم حقوقی اسلام و متناسب با ضرورت جوامع کنونی، پیشنهاد می­ کند.